گیلکی بخوانیم، گیلکی بنویسیم.

وقتی شما در مورد زبان حرف میزنید، در اولین نگاه توجه شما به مرز بین فهمیدن و نفهمیدن جلب میشود. من زبان شناس نیستم اما میتوانم بگویم که شاید از این طریق، بتوان برای گفتار یک دسته از انسانها ویژگی زبان بودن را قائل شد؛ دلیل اینکه یک فرد نمیتواند زبان دیگر را بفهمد، به اختلاف دستور زبان و واژه های غیر مشترک دو زبان مربوط است. یعنی هرچه دو زبان، در دستور زبان اختلاف بیشتر و واژه های غیر مشترک بیشتری داشته باشند، ما را بیشتر به اینکه با دو زبان متفاوت سر و کار داریم راهنمایی میکند. به عنوان مثال میتوانید به دو زبان گیلکی و فارسی بیندیشید.

اما زبان گیلکی؛ زبان گیلکی دارای سیر تاریخی طویل المدتی است که آغاز آن در ژرفای تاریخ باستان، ناپیداست؛ یعنی ما تا آنجایی که تاریخ، کلام نیاکان مان را به ثبت رسانده است میتوانیم درباره زبان گیلکی سخن بگوییم که این نشان از همسان بودن عمر زبان گیلکی با عمر انسان سخنور دارد. مقایسه واژه های موجود در گیلکی امروز با واژه های موجود در سنگ نبشته ها و کتابهای باقیمانده از انسان باستان، گواه این مدعاست.

از آنجایی که زبان، همراه با زندگی بشری، همواره با انسان بوده است، همواره از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و دستاوردهای تاریخی و فرهنگی و اجتماعی هر عصری بر ذات زبان تاثیر نهاده و زبان نیز حمل کننده این دستاورد ها بوده است. بنابراین زبان جزء مهمی از هویت سخنوران آن زبان است و ما گیلکان نیز از این قائده جدا نیستیم.

حال میبینیم که زبان، فقط وسیله ای برای برقراری ارتباط نیست و این، تنها یکی از کارکردهای آن است. اما به دلیل اینکه در طول تاریخ، نیاکانمان، به دلیل ارتباطاتی که با جهان اطراف خود برقرار کرده اند؛ به خصوص بعد از کشور گشاییهای فراوان و تشکیل حکومتهایی مانند آل بویه و ... با اینکه زبان این حاکمان گیلکی بود، اما برای برقراری ارتباط با زیردستان خود به ناچار از زبانی که سخنوران بیشتری داشت استفاده میکردند، که این به صورت یک عادت برای حاکمان بعدی، حتی برای حاکمانی که در مناطق گیلک نشین حکومت میکردند باقی ماند. البته این وضعیت تنها برای گیلکان نبود و میتوان این وضعیت را در حکومت ترکان و ... مشاهده نمود. البته در زمان معاصر، به دلیل وجود وسایل ارتباط جمعی غیر گیلکی، از جمله سینما و تلویزیون و مطبوعات و همچنین آموزش کودکان در مدارس به زبانی به جز گیلکی، شاهد کاهش متکلمان به زبان گیلکی هستیم.

اما اکنون در کجای راه هستیم؛ خوشبختانه با رشد فناوری و ارتباطات در دهه اخیر، فرصتی دوباره برای گیلکان بوجود آمده است تا به وسیله آن به پاسداشت و حفظ فرهنگ و هویت خویش و همچنین توسعه و شناساندن آن بپردازند. اما در رابطه با زبان گیلکی یکی از موانع موجود، نوشتن به زبان گیلکی است، زیرا گیلکان به طور کلی با دو رسم الخط، یعنی "عربی" و "لاتین" آشنا هستند که هر دو دارای نقائصی در نوشتن به زبان گیلکی اند که با مثالی در زیر به آن میپردازیم:

به این جمله دقت کنید:

GLK: vaqti bušom hasane kitǎbə hagiram, mammade gab ma yǎd buma

فا: وقتی که رفتم کتاب حسن را بگیرم، حرف محمد یادم آمد.

همانطور که مشاهده مینمایید ما دو نوع " اِ " در گیلکی داریم، یکی " ə " که " اِ " کوتاه میباشد و در اینجا به معنی " را " میباشد و دیگری " e " که " اِ " معمولی بوده و بیانگر صفت ملکی است. حال اگر میخواستیم این جمله را به خط عربی بنویسیم به این صورت میشد:

وقتی بوشم حسنه کیتابه هگیرم، ممده گب م یاد بوم.

شما در بالا نمیتوانید " را " مفعولی و صفت ملکی را از هم تمایز بدهید. ضمنن ایراد بزرگتر خط عربی این است که شما نمیتوانید از روی خط، تلفظ صحیح کلمه را نشان دهید. یعنی خواننده نمیتواند متن را به درستی بخواند. و اگر بخواهیم که متن را به درستی بخوانیم، باید از اعراب بیشماری استفاده کنیم که به صورت زیر در خواهد آمد:

وَقتی بوشُم حَسَنِه کیتابِه هَگیرَم، مَمَدِه گَب مَ یاد بومَ.

همانطور که میبینید، نوشتن به این صورت، مخصوصن برای مطالب طولانی، خسته کننده خواهد بود. و مشکل دستوری نیز همچنان باقیست.

خود من هم در اینجا نوشتار گیلکی را معرفی کردم که از هر جهت توانایی گیلکی نویسی را دارد، اما مشکل آن در ارتباط با کاربر معمولی کامپیوتر است که باید توانایی نصب آن را داشته باشد و در ثانی، خود من هم از این فونت فقط میتوانم در "مایکروسافت ورد" استفاده کنم که ضعف بزرگی محسوب میشود.

اما حروف لاتین:

LA: vaqti bushom hasane kitabe hagiram, mammade gab ma yad buma

همانطور که میبینید در اینجا هم همان مشکلات دستوری و آوایی برقرار است، یعنی " اِ " کوتاه نداریم و حروف " a " و " ǎ " متمایز نیستند و همینطور مجبوریم از دو حرف برای حروفی مانند "sh, zh " استفاده کنیم که هنگام خواندن باعث اشتباه میشوند.

علاوه بر این نوشتارها، نوشتارهای دیگری هم برای زبان گیلکی استفاده میشود که متاسفانه در کیبورد وجود ندارند.

به هر حال جامعه گیلکان در راستای رشد و گسترش زبانی خود میبایست یک شیوه نگارشی واحد را برای خود برگزیند و این در سایه بحث ها و اظهار نظرهای گیلکان و حتی غیر گیلکان در این زمینه محقق میشود. بنابراین شما خواننده محترم را دعوت به جسور بودن میکنم تا نظر خود را در اختیار همه ما قرار دهید. منتظریم