گیلکی بخوانیم، گیلکی بنویسیم (2)

با سلام خدمت دوستان محترم. مطلب قبلی من را در ارتباط با بحث خط گیلکی در اینجا خواندید. ضرورت این بحث به دلیل آن است که همگی از یک رسم الخط برای نوشتن به زبان گیلکی استفاده کنیم تا بتوانیم زبان گیلکی را به صورت استاندارد ارائه نماییم. نبود یک رسم الخط واحد به خصوص برای استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری بازدارنده خواهد بود.
در نوشته قبلی من در زمینه نوشتار گیلکی، تعدادی از دوستان اظهار نظر نموده اند که در پاره ای از آنها نقد درستی نسبت به نوشتار "لاتین" شده بود؛ غیر ملموس بودن این نوشتار و همچنین عدم توانایی آن در نشان دادن موارد دستوری زبان گیلکی به همراه موارد دیگر از جمله انتقادات نسبت به خط "لاتین" است که نشان میدهد حداقل در برهه زمانی کنونی نمیتوان بر روی آن حساب کرد. از طرفی خط عربی نسبت به لاتین ملموس تر و در جامعه ما جا افتاده تر میباشد (هر چند من نسبت به این عقیده نقد دارم، چونکه این جا افتادگی به دلیل آموزش این خط در مدارس و استفاده در انتشارات میباشد).
همانطور که در مطلب قبلی گفته شد این خط دارای ضعفهایی است که قادر به نشان دادن تلفظ و همچنین نکات دستوری زبان گیلکی نیست، اما همانطوری که در پی خواهید دید، با تعریف جدیدی از حروف عربی میتوانیم آن را به صورتی در آوریم که هم از جهت تلفظ و هم از جهت نکات دستوری، هیچ مشکلی نداشته باشد. اما پیش از اینکه به بحث اصلی بپردازیم باید عنوان کنم که ممکن است شما قضاوت نادرستی درباره روش پیشنهادی بنمایید که این به دلیل عادتهای ذهنی شماست، شما در اینجا باید تمام پیشفرضهای خود را کنار بگذارید؛ یعنی شما باید به هر حرفی تنها به صورت یک نماد یا نشانه نگاه کنید، مثلن اگر شما نماد "ص" را میبینید نباید استفاده قبلی آن به عنوان حرف "صاد" در ذهن شما تداعی شود؛ در اینجا "ص" تنها یک نشانه است که با حرکت قلم بر روی کاغذ نوشته میشود و معنا و مفهومی ندارد و این شما هستید که برای آن معنا و مفهوم تعریف میکنید. این طرز فکر به شما اجازه میدهد که با دیدی باز تر به استفاده نشانه ها برای حروف بنگرید. البته این روش یک روش معمولی است و در تمامی زبانها میتوان نشانه هایی از آن یافت؛ مثلن به رسم الخط کردی نگاهی بیندازید.
اما در اینجا نوشتاری معرفی میشود که کاربردی ترین و سریع ترین حالت را دارد. کاربردی ترین به این دلیل که تلفظ کلمه به درستی انجام میگیرد و از لحاظ دستوری نیز هیچ مشکلی وجود ندارد و سریع ترین به این دلیل که از حروفی استفاده مینمایید که تنها با فشردن یک دکمه از کیبورد میتوانید آن را تایپ نمایید، البته در نوشتار دستی نیز نسبت به استفاده از اِعراب برتری محسوسی را مشاهده خواهید نمود.
حروفی که به صورت مستقیم در کیبورد وجود دارد و ما آنها را به کار خواهیم گرفت در زیر آمده اند(لازم به تذکر است که حروفی که در کیبورد به صورت مستقیم وجود دارد 33 حرف میباشد که ما با استفاده از 28 تای آنها به مقصود خود میرسیم؛ همچنین در تعریف زیر اصل ملموس بودن هر نماد نسبت به یک حرف خاص بر مبنای پیش فرضهای ذهنی، در نظر گرفته شده است که البته چند حرف به ناچار استثنا شده اند).
چ ج ح خ ه ع غ ف ق ث ص ض گ ک م ن ت ا ل ب ی س ش پ و ئ د ذ ر ز ط ظ ژ

در زبان گیلکی، هر نماد نشانگر چه حرفی است؟:
ا = aa : اما، aamaa (به معنی: آماس، ورم)
ب = b : بئرئش، burush (تمشک)
پ = p : پیتار، pitaar (مورچه)
ت = t : ویشتعر، vishtar (بیشتر)
س = s : سعرعت، sarat (نوعی پرنده)
ج = j : جیگا، jigaa (جا)
چ = ch : چیشنعک، chishnak (گنجشک)
ه = h : معهتط، mahto (مهتاب)
خ = kh : خال، khaal (شاخه)
د = d : دعپعرک، dapark (لرزیدن از سرما)
ز = z : زیبیل، zibil (زنبیل)
ر = r : شئمار، shumaar (مادر شوهر)
ژ = zh : ژعگعلح، əzhagal (فریاد)
ش = sh : شطئپعر، shoupar (خفاش)
غ = gh : غئتتی، ghutti (زیر آبی)
ف = f : فئدئش، fudush (سر کشیدن)
ک = k : کئلئشکعن، kulushkan (مرغ مادر)
گ = g : گئلاز، gulaaz (افتخار)
ل = l : علطئ، alou (گر گرفتن)
م = m : مئشتح، mushtə (دسته)
ن = n : نیناکی، ninaaki (مژه)
و = v : وعشصی، vashey (نوعی پرنده شکاری)
ی = y : وییعی، viyay (حشره)
ح = ə : وحرگ، vərg (گرگ)
یئ = ǔ : تیئل، tuel (آب گل آلود)
ئ = u : تئسصدار، tusedaar (نوعی درخت)

-ِ = ص = e : دعرجصن، darjen (بریدن)
-َ = ع = a : وعلگ، valg (برگ)
-ُ = ط = o : رئخطنح، rukhonə (رودخانه)

همانطور که میبینید این چند نماد در زبان گیلکی به حرف خاصی اشاره نمی نمایند:
ث ذ ظ ض ق

اما متن زیر را برای مقایسه میتوانید بخوانید:
متن به زبان گیلکی و گویش بیه پیشی با اِعراب گذاری:
ایمروجِ دونیا مِئن تَبلیغات نَقشِ پور اَهَمیَتی دَنِه و با تَوَجُه به ای کِه تولید کونَندِگُن زیادی وُجود دَنَن، خَریدار، ای تَبلیغاته پور تَوجُه کُنِه و از ای تَبلیغاتِه کِه خوشِه اینتِخابِه کُنِه. مَخصوصَن اَگر مَصرَف کونَندِه بَینی کِه ای تبلیغات حَقیقی ایسِه و فَقَط شوعار نیِِه.

متن به زبان گیلکی و گویش بیه پیشی با نوشتار پیشنهادی (ابتدا بر حروف فوق مسلط شوید):
ایمرئج دئنیا مصصن تعبلیغات نعغشح پئر عهعمییعتی دعنح ط با تعوعجط بح ای کح تطئلید کئنعندحگطنح زیادی وطجئد دعنعن، خعریدار، ای تعبلیغاتح پئر تعوعجط کطنح و عز ای تعبلیغاتح کح خئشص اینتحخابح کطنح. معخسئسعن عگعر معسرعف کئنعندح بعینی کح ای تعبلیغات هعغیغی ایسح ط فعغعت شئار نیص.

هر چند که در ابتدای راه ممکن است نحوه نوشتار، غیر ملموس به نظر آید اما با کمی تمرین پی خواهید برد که به آسانی میتوان از این رسم الخط استفاده نمود و حتی آن را آسان تر از نوشتار مورد استفاده برای فارسی نویسی خواهید یافت (کافیست پیشفرض های ذهنی خود را کنار بگذارید). از طرفی این فقط یک پیشنهاد برای رسیدن به نوشتار استاندارد گیلکی میباشد و میبایست با نقد ها و اظهار نظر های شما خوانندگان محترم به سمت صحیح خود هدایت شود، بنابراین منتظر پیشنهادات و نقدهای شما عزیزان هستیم.